ေခြး႐ူးေရာဂါ၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ျပႆနာႏွင့္ အႀကံျပဳခ်က္

(၁)ေ ခြး႐ူးေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ေရး၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ေလွ်ာ့ခ်ေရးစတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြကို ဘယ္တုန္းကမွ မေျပာျဖစ္ခဲ့ပါဘူး။ အေၾကာင္းက ေတာ့ အဲဒီကိစၥေတြနဲ႔ပတ္သက္ ၿပီး စာေရးသူက ကြၽမ္းက်င္ပုိင္ႏုိင္ ျခင္း မရွိလုိ႔ပါပဲ။ တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းသားဘ၀က အိမ္ေမြးအ ခ်စ္ေတာ္ ေခြး၊ ေၾကာင္ေလးေတြ ရဲ႕ က်န္းမာေရးနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သင္ယူခဲ့ရေပမယ့္ ေက်ာင္းဆင္း ၿပီးၿပီးခ်င္း ကာကြယ္ေဆးထုတ္ လုပ္ေရး ဓာတ္ခဲြခန္းမွာ အမႈထမ္း ျဖစ္တာရယ္၊ တာ၀န္ခ်ိန္ျပင္ပမွာ ေဆးကုၿပီး ၀မ္းေက်ာင္းတဲ့အခါ မွာလည္း ကဲြၽ၊ ႏြား၊ သိုး၊ ဆိတ္၊ ၀က္၊ ၾကက္ဆုိတဲ့ ေမြးျမဴေရးတိ ရစၧာန္ေတြကိုပဲ ကုသေပးျဖစ္ခဲ့ တာက မ်ားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေခြး႐ူးေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရးနဲ႔ ပတ္ သက္ရင္ အထူးသျဖင့္ ေခြးေလ ေခြးလြင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးန႔ဲပတ္သက္ ရင္ သိပ္ၿပီး မေျပာျဖစ္ပါဘူး။


သို႔ေသာ္လည္း ယေန႔မီဒီ ယာမ်ားေပၚမွာ အဲဒီကိစၥေတြက က်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ ျဖစ္ လာသလို ရန္ကုန္န႔ဲ မႏၲေလးၿမိဳ႕ ေတာ္စည္ပင္သာယာေရးေကာ္မ တီေတြကလည္း အဲဒီကိစၥေတြကို အာ႐ုံစုိက္လာေနတာကို အထူး သတိထားမိပါတယ္။ သတင္းစာ ေပၚမွာ အဲဒီသတင္းေတြ မၾကာ ခဏေတြ႕ရသလို ေဆာင္းပါးေတြ လည္း ဖတ္လာရပါတယ္။ ႐ုပ္ ျမင္သံၾကားေတြမွာလည္း ေဆြး ေႏြးခန္းေတြ၊ ဒီဘိတ္ေတြ အမ်ား အျပား ေတြ႕လာေနရပါတယ္။ အဲဒီေျပာဆုိ ေဆြးေႏြးမႈေတြမွာ လစ္ဟာခ်က္ေလးေတြ ရွိေန တယ္လို႔ ယူဆမိတဲ့အတြက္ ဒီ ေဆာင္းပါးကို ေရးျဖစ္ပါတယ္။ စာေရးသူရဲ႕အျမင္အတုိင္းလုပ္ရ မယ္လုိ႔ ဆုိလုိတာမဟုတ္ဘဲ ထည့္ သြင္းစဥ္းစားစရာ အႀကံျပဳခ်က္ မ်ားသာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကိုေတာ့ တင္ကူးအစီရင္ခံပါရေစ။

(၂)

ပထမဆုံးအခ်က္ကေတာ့ ေခြး႐ူးေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရး လုပ္ မွာလား၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ထိန္း ခ်ဳပ္ေရး လုပ္မွာလားဆုိတဲ့ ရည္ မွန္းခ်က္ကို သဲသဲကဲြကဲြ ခ်မွတ္ဖို႔ လိုပါတယ္။ လက္ရွိေျပာဆို ေဆြး ေႏြးမႈေတြမွာ အဲဒီလို သဲသဲကဲြကဲြ မရွိဘဲ ရည္မွန္းခ်က္ႏွစ္ခုက ေရာ ေထြးေနပါတယ္။ ေခြး႐ူးေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္လိုရင္ပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေခြး ေလေခြးလြင့္ ေလွ်ာ့ခ်ရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ ေသခ်ာတာကေတာ့ လက္ရွိ တရားလြန္ပြားမ်ားေနတဲ့ ေခြးေလ ေခြးလြင့္ေတြကို နည္းလမ္းတစ္ခု ခုရွာၿပီး ေလွ်ာ့ခ်ရွင္းလင္းရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႔ေသာ္လည္းပဲ နည္းလမ္းကေတာ့ ကြာျခားပါ တယ္။ ေခြး႐ူးေရာဂါျဖစ္တာ၊ မျဖစ္တာ အပထား၊ ေခြးေလေခြး လြင့္ေတြ ေလ်ာ့သြားရင္ၿပီးေရာဆုိ တဲ့ အေျခအေနမ်ဳိးမွာ လုပ္ေဆာင္ ရမယ့္ နည္းလမ္းနဲ႔ ေခြး႐ူးေရာဂါ ကို ထိန္းခ်ဳပ္မယ္ (သို႔မဟုတ္) အ ျမစ္ျပတ္ေအာင္လုပ္မယ္ဆိုတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္အတြက္ ေခြးေလ ေခြးလြင့္ကို ရွင္းလင္းတဲ့ နည္း လမ္းဟာ ေသခ်ာေပါက္ကြာျခား မႈ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဘာလုပ္ ၾကမွာလဲ ေသေသခ်ာခ်ာ ရည္မွန္း ခ်က္ ခ်မွတ္ဖို႔ လုိပါတယ္။

ေခြး႐ူးေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရး ကို ေရွ႕တန္းတင္မွာလား၊ ေခြး ေလေခြးလြင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးကို ေရွ႕တန္းတင္မွာလားဆိုတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ကုိ သဲကဲြသြားၿပီဆုိရင္ ဒုတိ ယအဆင့္အေနနဲ႔ ေရြးခ်ယ္ထား တဲ့ ရည္မွန္းခ်က္အတြက္ စီမံခ်က္ ခ်မွတ္ဖုိ႔ လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီစီ မံခ်က္ကို ရန္ကုန္၊ မႏၲေလးၿမိဳ႕ ေတာ္စည္ပင္သာယာေရးကာ္မ တီေတြက ေရးဆဲြလုိ႔မရပါဘူး။ တိရစၧာန္ခ်စ္သူမ်ားဆိုတဲ့ အဖဲြ႕ ေတြ၊ Animal Shelter ဖြင့္ထား ၿပီး အေတြ႕အႀကံဳရင့္က်က္လွပါ တယ္ဆိုတဲ့ သူေတြေရးဆဲြရမွာ လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ စာေရးသူ တို႔လို သာမန္တိရစၧာန္ေဆးကု ဆရာ၀န္ေတြေရးလို႔လည္း မရပါ ဘူး။ ေရးဆဲြရင္လည္း စီမံခ်က္အ လဲြႀကီးပဲ ေပၚေပါက္လာပါလိမ့္ မယ္။

  အေၾကာင္းကေတာ့ သူတုိ႔ ဟာ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရး၊ တိရစၧာန္ေတြရဲ႕ အမူအက်င့္၊ ေဂဟေဗဒ စနစ္၊ လူမႈေရးသိပၸံ၊ စာရင္းအင္း ပညာ၊ ဘ႑ာေရးစီမံခန္႔ခဲြမႈ၊ လူ ထုပညာေပးစည္း႐ုံးမႈ စသည္ျဖင့္ ျမားေျမာင္လွတဲ့ ပညာရပ္ေတြ အားလုံးကို တတ္ကြၽမ္းၾကသူေတြ မဟုတ္လုိ႔ပါပဲ။ ေခြး႐ူးရာဂါ ထိန္း ခ်ဳပ္ေရး၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ထိန္း ခ်ဳပ္ေရး ႏွစ္ခုစလုံးမွာ အဲဒီလုိုျမားေျမာင္လွတဲ့ ပညာရပ္ေတြကို အသုံးခ်ေဆာင္ရြက္ရမွာ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဥပမာေလးတစ္ခု တင္ျပ ပါရေစ။ အခုေဆြးေႏြးေျပာဆုိၾက  ရာမွာ ေခြးေတြကို ကာကြယ္ေဆး ထုိးႏွံဖို႔၊ အဆိပ္ခ်ၿပီး ရွင္းလင္းဖို႔၊ သားဆက္ျခားဖို႔ စသည္ျဖင့္ လုပ္ ေဆာင္မယ့္ လုပ္ငန္းအေတာ္မ်ား မ်ား ေျပာေနေပမယ့္ ေဂဟစနစ္ အေၾကာင္းကို ထည့္ေျပာသံ သိပ္ မၾကားရပါဘူး။ ေခြးေလေခြးလြင့္ ေတြကို သုတ္သင္ရွင္းလင္းလိုသူ ေတြဘက္က ေျပာဆုိေဆြးေႏြးၾက ရာမွာ ေခြးေလေခြးလြင့္ေတြကို အဆိပ္ခ်ရွင္းလင္းဖုိ႔သာ ေျပာပါ တယ္။ ေခြးေလ ေခြးလြင့္ေတြ ေပါက္ပြားဖို႔ အရင္းအျမစ္ေနရာ တစ္ခုျဖစ္တဲ့ ေစ်းေတြရဲ႕သန္႔ရွင္း ေရးအေၾကာင္းကို မေျပာၾကပါ ဘူး။ အညႇီရွိရာ ယင္ေကာင္လာ သလို ေခြးအတြက္ အစာရွိတဲ့ေန ရာကို တစ္နည္းမဟုတ္ တစ္နည္း နဲ႔ ေခြးေတြ ေရာက္လာဦးမွာပါ။ ဒါကိုထည့္သြင္းတြက္ခ်က္သံ မၾကားရပါဘူး။ ဒီလုိပါပဲ။ ေခြး ေတြကို သုတ္သင္ရွင္းလင္းတာ လက္မခံဘဲ ပဋိသေႏၶတားေဆး ထုိးတာ၊ သားေၾကာျဖတ္တာ၊ ကာကြယ္ေဆးထုိးတာေတြ လုပ္ ၿပီး ထိန္းခ်ဳပ္မယ္ဆိုသူေတြက လည္း ကိန္းဂဏန္း အခ်က္အ လက္မပါဘဲ ေျပာဆုိၾကတာ မ်ားပါတယ္။

  ရန္ကုန္မွာ၊ မႏၲေလးမွာ၊ တစ္ႏုိင္ငံလုံးမွာ ေခြးေလေခြးလြင့္ ဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ၊ ေခြး႐ူးေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔အတြက္ တစ္ႏွစ္ကို ကာကြယ္ေဆး ဘယ္ ေလာက္လိုမလဲ၊ ဘယ္ႏွႏွစ္ ထုိး ႏွံမွာလဲ၊ သားေၾကာျဖတ္တာ၊ သင္းကြပ္တာ၊ ပဋိသေႏၶတား ေဆးထုိး တာေတြကို အေကာင္ေရ ဘယ္ ေလာက္မ်ားမ်ား လုပ္မွာလဲ၊ ဘယ္ႏွႏွစ္ ဆက္တုိက္လုပ္ရင္ ထိန္း ခ်ဳပ္ႏုိင္မွာလဲ၊ တစ္သက္လုံး လုပ္ သြားမွာလား၊ အဲဒီအတြက္ ကုန္ က်စရိတ္ေတြက ဘယ္ေလာက္ရွိ မလဲ စသျဖင့္ တြက္ခ်က္မႈေတြ မပါဘဲ မိမိတို႔ ဆႏၵရွိတာကို ေျပာ ဆုိေနတာက အမ်ားစုျဖစ္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ကြၽမ္းက်င္သူ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီကိုရ ယူၿပီး စီမံခ်က္ကိုေရးဆဲြဖို႔ လုိအပ္ ပါတယ္။ စာေရးသူ ေမြးျမဴေရးႏွင့္ ကုသေရးဦးစီးဌာန ၀န္ထမ္းဘ၀ က ကမၻာ့တိရစၧာန္က်န္းမာေရးအ ဖဲြ႕(OIE) မွာတဲြဖက္ၿပီး ေခတၱတာ ၀န္ထမ္းေဆာင္ဖူးပါတယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္က ဖိလစ္ပိုင္ႏုိင္ငံရဲ႕ ခြာနာ လွ်ာနာေရာဂါ ကင္းစင္ေရး ေဆာင္ရြက္ပုံကို ေလ့လာခြင့္ရရွိ ခဲ့ပါတယ္။ ဖိလစ္ပုိင္ႏုိင္ငံအေနနဲ႔ သူတို႔ႏုိင္ငံမွာ အဲဒီေရာဂါကို လုံး၀ပေပ်ာက္သြားဖို႔အတြက္ နည္း လမ္းေပါင္းစုံနဲ႔ ႀကိဳးစားၾကပါ တယ္။ ေရွ႕ပုိင္းမွာ ဘယ္လုိႀကိဳး စားႀကိဳးစား မေအာင္ျမင္ခဲ့ပါဘူး။ မေအာင္ျမင္မႈေတြ မ်ားလာေတာ့ ဒီအတုိင္း ဆက္သြားလုိ႔ မရဘူး။ ေကာင္းမြန္မွန္ကန္တဲ့ စီမံခ်က္ တစ္ရပ္ လိုအပ္တယ္ဆိုတာကို သိလာပါတယ္။ အဲဒီေနာက္မွာ သူတို႔ႏုိင္ငံအတြက္ ခြာနာလွ်ာနာ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရး စီမံခ်က္ေရး ဆဲြေပးဖို႔ ႏုိင္ငံတကာအဖဲြ႕အစည္း ေတြကို အကူအညီေတာင္းခံခဲ့ ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ေတာင္းခံတာ ေၾကာင့္ OIE အဖဲြ႕က ပါေမာကၡ Dr Raymond Webb ကို ေစ လႊတ္ၿပီး ဖိလစ္ပိုင္ႏုိင္ငံ အမ်ဳိး သားခြာနာလွ်ာနာေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးစီမံခ်က္ကို ေရးဆဲြေစခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလို ေရးဆဲြရာမွာ ဖိလစ္ပိုင္ႏုိင္ငံထဲက ခြာနာလွ်ာနာ ေရာဂါနဲ႔ ဆက္စပ္ပတ္သက္သူ ေတြ အားလုံးနဲ႔ ေတြ႕ဆုံေဆြးေႏြး တာ၊ အလုပ္႐ုံ ေဆြးေႏြးပဲြေတြ က်င္းပၿပီး တျခားပညာရွင္ေတြနဲ႔ တုိင္ပင္ႏွီးေႏွာတာေတြ အခ်ိန္ယူ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ ဆုံးမွာ စီမံခ်က္ထြက္ရွိလာၿပီး အဲဒီ စီမံခ်က္အတုိင္း လုပ္ေဆာင္ ခဲ့တာမို႔ အခ်ိန္တုိအတြင္း ဖိလစ္ ပိုင္ႏုိင္ငံဟာ ခြာနာလွ်ာနာေရာဂါ ကင္းစင္ေၾကာင္း ေၾကညာႏိုင္ခဲ့ ပါတယ္။ စီမံခ်က္ထဲမွာ ဘ႑ာ ေငြ ဘယ္ေလာက္လိုအပ္ၿပီး ဘယ္လိုနည္းလမ္းနဲ႔ ရွာေဖြမယ္ ဆိုတာကအစ အေသးစိတ္ေရးဆဲြ ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကကြၽမ္း က်င္တဲ့ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအ ညီနဲ႔ မွန္ကန္ေကာင္းမြန္တဲ့ စီမံ ခ်က္တစ္ရပ္ရွိဖို႔ လိုတယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကို မီးေမာင္းထိုးတင္ျပ လိုရင္းပါ။

 တတိယအခ်က္ကေတာ့ ေရးဆဲြထားတဲ့ စီမံခ်က္ကို လက္ ေတြ႕ ထိထိေရာက္ေရာက္ အ ေကာင္အထည္ေဖာ္ဖုိ႔ ျဖစ္ပါ တယ္။ ဒီေနရာမွာ ဒီမုိကေရစီဆုိ တဲ့ စကားလုံးကို ေဖာေဖာသီသီ မသုံးမိဖို႔ လုိအပ္ပါတယ္။ အမ်ား ဆႏၵနဲ႔အညီ ျဖစ္ဖို႔လုိတယ္။  ျပည္ သူ႔ဆႏၵကိုေလးစားရမယ္ဆိုတာ မွန္ေပမယ့္ နည္းပညာပုိင္းအခက္ အခဲတခ်ဳိ႕ကို ျပင္ဆင္ရာမွာ အ မ်ားဆႏၵနဲ႔ မကိုက္ညီတာေလး ေတြလည္း ပါႏုိင္ပါတယ္။ ကြၽမ္း က်င္ပညာရွင္မ်ားက ေရးဆဲြတဲ့ စီမံခ်က္မွာ အဲဒီအခ်က္ေတြကို လည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားေရးဆဲြ ထားသည့္တုိင္ ျပည္သူလူထုအား လုံး ၁၀၀ ရာခိုင္ႏႈန္းက လက္ခံ တဲ့ အေျခအေနေတာ့ ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္ပါလိမ့္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ စီမံ ခ်က္ထြက္ေပၚလာၿပီးၿပီဆိုရင္ စီမံ ခ်က္အတုိင္း ရဲရဲတင္းတင္း တိတိ က်က် လုိက္နာေဆာင္ရြက္ရပါ လိမ့္မယ္။ ဒါမွသာ ရည္မွန္းခ်က္ ဟာ ေအာင္ျမင္ႏုိင္ပါလိမ့္မယ္။ အထက္မွာ တင္ျပခဲ့တဲ့ ပါေမာကၡ Dr Raymond Webb ဟာ ျမန္မာ ႏုိင္ငံကိုလည္း လာေရာက္ၿပီး ခြာ နာလွ်ာနာေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ေရး အမ်ဳိးသားစီမံခ်က္ မူၾကမ္းကို ေရးဆဲြေပးခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီစီမံခ်က္ကို လက္ေတြ႕ အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖုိ႔ အဲဒီအခ်ိန္က သက္ဆုိင္ရာ ေခါင္းေဆာင္ပိုင္းေတြက သိပ္ၿပီး စိတ္မ၀င္စားခဲ့ပါဘူး။ လက္ေတြ႕မက်င့္သုံးတဲ့ စီမံခ်က္က စာရြက္စုတ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။  ေခြး႐ူးေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ ေရး၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ ေရးေတြမွာလည္း အဲဒီလို မျဖစ္ ေစဘဲ စီမံခ်က္ကို လက္ေတြ႕အ ေကာင္အထည္ေဖာ္ဖုိ႔ လိုအပ္ပါ တယ္။

စီမံခ်က္ကို လက္ေတြ႕အ ေကာင္အထည္ေဖာ္တယ္ဆို႐ုံနဲ႔ လည္း ၿပီးမသြားပါဘူး။ ေဆာင္ ရြက္ေနတဲ့ အဆင့္ဆင့္တုိင္းကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး လုိအပ္သလို ျပင္ဆင္သြားမွသာ လွ်င္ ေရရွည္ခံတဲ့ ေအာင္ျမင္မႈကို ရရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စီ မံခ်က္မွာပါ၀င္တဲ့ ေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာသုံးသပ္ေရးနဲ႔ အစီရင္ခံ ေရး (Monitoring and Evalu -ation) အစီအမံေတြကိုလည္း တိတိက်က် လုိက္နာေဆာင္ရြက္ ဖုိ႔ လိုအပ္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

(၃) ျပည္သူလူထုၾကားမွာ အ ေရးႀကီးတဲ့ျပႆနာတစ္ရပ္ ျဖစ္ လာေနတဲ့ ေခြး႐ူးေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ ေရး၊ ေခြးေလေခြးလြင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ ေရးေတြကို ေဆာင္ရြက္ရာမွာ အ မ်ဳိးသားအဆင့္ သတ္မွတ္ေဆာင္ ရြက္ႏုိင္ဖို႔နဲ႔ အေျခခံအဆင့္ ေလး ဆင့္ျဖစ္တဲ့ (၁)ရည္မွန္းခ်က္ကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္း သတ္မွတ္ျခင္း၊ (၂)ရည္မွန္းခ်က္ကို ေပါက္ ေျမာက္ေအာင္ျမင္ေစရန္အတြက္ ဘက္ေပါင္းစုံ၊ ႐ႈေထာင့္ေပါင္းစုံ မွ ေလ့လာကာ စီမံခ်က္တစ္ရပ္ ကို ကြၽမ္းက်င္သူပညာရွင္မ်ား၏ အကူအညီျဖင့္ ေရးဆဲြျခင္း၊ (၃) စီမံခ်က္အတုိင္း လက္ေတြ႕အ ေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္းနဲ႔ (၄) ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး လုိအပ္သလို ျပန္လည္ျပင္ဆင္ ျခင္းဆုိတဲ့ အဆင့္ေတြအတုိင္း ေဆာင္ရြက္သြားဖို႔ အႀကံျပဳလုိပါ တယ္။ အထက္မွာ တင္ျပခဲ့သလို ဒါသာ အမွန္လို႔ တရားေသေျပာ ဆုိျခင္းမဟုတ္ဘဲ ထည့္သြင္းစဥ္း စားၾကဖို႔ အႀကံျပဳခ်က္သာျဖစ္ပါ ေၾကာင္း ထပ္ေလာင္းအစီရင္ခံ ပါရေစ။